1999 depreminin savcısından uyarı: Kanıt alınmadan enkaz kaldırılmasın

1999 depreminde bazı olayları soruşturan emekli savcı ve eski milletvekili Ali Özgündüz, Maraş depremlerinin sorumlularından hesap sorulabilmesi neler yapılması gerektiğini anlattı: Bu aşamada delillerin toplanması, yargılamalar açısından hayati önemde.

Maraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki depremin 10 kentte son resmi verilere göre yaklaşık 30 bin kişinin ölümüne yol açmasının ardından, böylesine büyük bir kaybın yaşanmasında sorumluluğu bulunanlardan hesap sorulması için izlenmesi gereken süreç merak ediliyor.

Depremlerde aynı sitelerdeki bazı binalar dimdik ayakta kalırken bazıları tuz buz oldu; birçok binanın beton kalitesinin standarda uygun olmasına rağmen zemine uygun biçimde inşa edilmediği, birçoğunun da imar affı sayesinde kaçak olmaktan çıktığı anlaşıldı. Bu büyük ihmal, sorumlular olarak gözleri müteahhitlerin yan sıra denetim süreçlerini yürüten firmalara ve ruhsat veren yerel yönetimlere çevirdi.

Gelinen noktada, Türkiye bir yandan cenazelerini kaldırırken, bir yandan da savcıların harekete geçerek gerekli kanıtları toplayıp soruşturma açmaları için çağrılar yapılıyor. Çağrıda bulunanlardan biri de 1999 depreminde bazı olayları soruşturan emekli savcı ve eski milletvekili Ali Özgündüz.

24 yıl önce Avcılar’da bazı müteahhitler hakkında soruşturma açan Özgündüz, “Aman ha! Kimse kanıt olmadan, dosya oluşturmadan enkazları kaldırmasın. Bu yapılırsa delil karartmaya girer” dedi. Independent Türkçe’den Adem Demir’e konuşan Özgündüz, bu konuda savcıların nasıl hareket etmesi, neler yapılması ve hangi yol ve yöntemlerin izlenmesi gerektiğini anlattı.

1999 depreminde savcıydınız. Şimdi “Deliller karartılmasın” diye uyarıda bulunuyorsunuz. Bu yaşanan acıda ihmali bulunan kişiler hakkında savcıların ne yapması gerekiyor?

Bu suçlar aslında şikayete bağlı değil. Suç ihbarı ya da şikayet olsun olmasın savcı arkadaşların görevi gereği soruşturma başlatmaları gerekiyor. Zaten soruşturmalar da başlatıldı. Sahadan aldığımız bilgilere göre savcı arkadaşlar, hem ölü muayene otopsi işlemlerini yapıp çıkarılan cesetlerin defni işlemlerini yapıyor hem de olay mahallin delil toplamak için çalışıyor. Bu aşamada delillerin toplanması, ileride yapılacak yargılamalar açısından hayati önemdedir. Aksi takdirde enkaz yığınları kaldırılıp atıldıktan sonra birçok delili kaybolmuş olacak. Dolayısıyla da bu deprem nedeniyle kusurlu olan, sorumluluk sahibi insanların da cezalandırılmaması gibi bir sonuç doğurabilecek. Eğer deliller toplanmazsa tabii ki. Onun için ben de 1999 depremini yaşamış o dönemdeki soruşturmaları devrilmiş bir savcı olarak meslektaşlarıma da uyarma adına bazı uyarılarda bulundum.

Şu aşamada yıkılan, hasar gören binalardan karot örneklerinin alınması gerekiyor. Sadece bu değil, bunların hemen belediyelerden imar dosyalarının alınarak, sorumluların tespit edilerek kaçışlarının önüne geçilmesi gerekiyor. Malum yurtdışına çıkma teşebbüsünde bulunurken yakalananlar oldu. Bu açıdan şu anda acilen bu soruşturmalar çok önem arz ediyor.

Burada müteahhitlerin dışında ihmali bulunan kurum ve kuruluşlar da yok mu?

Sorumlular sadece müteahhitler değil. Herkesin gözü şu anda müteahhitler üzerinde ama en az müteahhitler kadar yapı denetim firmaları da sorumludur. Çünkü 1999 depreminden yapı-denetim şartı getirildi. Birçok firma bu işleri yapıyor. Burada dökülen binalardaki betonlarının da numune alınıp beton laboratuvarlarında testten geçirilip saklanması lazım. Keza yine donatı, demir bağlama ve inşaatın her aşama ve kademesinde denetim firması yetkilerinin gelip onay vermesi lazım. Dolayısıyla da belediyenin de onları denetlemesi lazım. Onun için sorumluluk sadece müteahhitte değil. Dediğiniz gibi müteahhit binayı yapan kişi yani müteahhit ya da şahıs her neyse taşeron ya da evet. Efendim buraya ruhsat veren belediye ve denetim yapması zorunluluğu hükümlü olan belediye yetkilileri bu inşaatın denetiminde görevli denetim firması yetkilileri, betonla araştırma yetkileri, beton santrallerinin yetkilerine kadar ihmali olan herkes sorumludur. Bu sorunların tespiti açısından işte delillerin toplanması çok önemli. Diyelim ki beton esnasında sorun varsa o zaman buna uygunluk raporu veren, beton laboratuvarına da gel diyeceksiniz. Demir ve diğer donatılarda sorun varsa bunda ihmali olana hesap sorulacak. Belediye imara aykırılıkları tespit etmiş, yıkmamışsa ve gereğini yapmamışsa, müdahale etmemişse o zaman belediye yetkililerine “gel hesap ver” denilmesi gerekiyor. Aksi takdirde sadece bir kişiyi günah çekici olarak tutup yargılarsak “desinler” diye iş yapılmış olur.

‘ENKAZ KALDIRILMADAN DELİLLER TOPLANILMALI’

Enkaz yığınlarının kaldırılmasıyla birlikte mi delillerin karartılması durumu ortaya çıkıyor?

Enkaz durduğu sürece delillerin karartılması, kaybolması söz konusu değil. O enkazlardan örnekler alınması lazım. 1999 Marmara depreminde yaptığımız gibi beton numunelerinden karot yöntemiyle, kirişlerden, kolonlardan, perdelerden ve demirlerden örnekler alındı. İnşaat çevresinden, demir bağlantı yerleri, kum, çakıl örnekleri alındı. Bütün bunlar enkaz aşamasında yapılıyor. Bunlara ulaşmak, o örnekleri almak, verileri toplamak bu aşamada mümkündür. Ama enkaz kaldırdıktan sonra bunları toplayamayız.

‘İLK İŞ YURTDIŞINA ÇIKIŞ YASAĞI KOYMAK’

Sorumluların kaçmasını önlemek için neler yapılması lazım?

Bu aşamada çok hızlı hareket edilmesi gerekiyor. Öncelikle sorumluların kaçmalarını önlemek ve yakalanmalarını kolaylaştırmak için bu binaların hemen ruhsat dosyalarına belediyeden acilen erişir duruma getirmek şart. Bu dosyalardan sorumluları tespit edip haklarından hemen soruşturma açmak gerekiyor. En azında ilk iş, yurtdışına çıkış yasağı koymamız lazım.

En acil konulardan biri bu mu?

Bunun hemen yapılması lazım. Üstelik çok acil yapmak şart. Aksi takdirde kaçıyorlar.

1999 Marmara depreminde Veli Göçer gibi iş insanları ortaya çıkmıştı. Buna benzer bir durum olduğu ifade ediliyor. Sizce yaygın mı?

Evet. Evet. Çok yaygın olduğu görülüyor. Ders almamız lazımdı. Bunların bir daha olmaması gerekiyordu. Ders almamız için daha nelerin yaşaması gerekiyor? Bu kadar büyük felaket ve afetlerden ders alamıyorsak artık, biz hangi olaydan ders almalıyız? O zaman oturup kendimizi sorgulamamız lazım. Bu sefer günah keçisi bulma arayışına girmeden bütün sorumluların yargılanması lazım. Özellikle siyasilerin, yerel yöneticilerin, teknik elemanların ve kamu görevlilerinin bu işin içine katılması lazım. Bunlar katılmadığı sürece, siyasiler bu işin hesabını vermediği sürece bu işler devam edecek diye bir endişem var. Siyasiler, müteahhitler ve mühendisler şunu bilmeli: ‘Bu tür olaylarda kusurumuz varsa biz artık ömrümüzün sonuna kadar bu işleri yapamayacağız.’

‘KUSURU OLANA BU İŞİ YAPMAMA YASAĞI GETİRİLİSİN’

Kusurlu olan siyasetçilere yasağının böyle durumlarda getirilmesi lazım. Yoksa birileri fikir ve düşüncelerini dile getirdiği için değil. Aynı şekilde bir mühendisin, müteahhidin ya da denetim firması elemanının usulsüz yapıya “uygun” onayı vermişse bu kişilerin de bir daha bu mesleklerini yapmamaları gerekiyor. Müteahhit kusurlu bina yatmış insanların ölümüne sebep olmuşsa artık bu tür faaliyetleri yapmaması lazım. Dolayısıyla da bu anlamda toplumun siyaset üzerinde baskı yapması gerekiyor.

‘RAHŞAN AFFIYLA DAVALAR DÜŞTÜ, SORUMLULAR AFFEDİLDİ’

O dönemde ne kadar davaya baktınız veya kaç soruşturma başlattınız?

O dönemde ben Körfez Cumhuriyet Savcısı iken depremden üç gün önce yani 14 Ağustos itibariyle Avcılar’a savcı olarak atandım. Dolayısıyla henüz taşınmamışken depreme yakalandım. Ama görev yerim Küçükçekmece-Avcılar oldu. Avcılar da deprem bölgesi olduğu için burada da deprem soruşturmalarına baktım. O dönemde E 5 civarında ve Küçükçekmece’de çok sayıda bina yıkılmıştı. O binaların tümünden inşaat mühendisleri, teknik elemanlar, belediye çalışanları eşliğinde gidip numuneler aldık. Bu numuneler, laboratuvarlarda incelendi. Sonraları bu raporlar dosyalarımıza belli oldu. Ama şunu da söylemek durumundayım. 1999 Marmara depreminden dolayı açılan davaların yüzde 80’ine yakını da 4616 sayılı ve “Rahşan affı” olarak bilinen infaz düzenlemesi diye yutturulan kanun gereğince de maalesef cezasız kaldı. Davaların çoğu 180’e yakını ortadan kaldırıldı veya düşürüldü. Ceza alanları da fiilen affedildi.

Böyle bir durumun tekrar olmaması için bir çağrınız var mı?

Evet… Seçim öncesi bu tür şeyleri gerek ceza gerek imar affını ağzına alan siyasilere gereken cevabı sahada ve sandıkta vermeleri lazım. Bu tür suçlardan dolayı, gerek ceza affı gerekçe imar affı çıkarmayı düşünenler de varsa akıllarını başlarına almaları lazım. Bunu bir siyasetçi olarak söylüyorum. Aksi durum felaketimiz olur.